De laatste tijd is er weer veel te doen over het nieuwe pensioenakkoord en afgelopen week is het nieuwe pensioenakkoord ook bekrachtigd door werkgevers, werknemers en het kabinet. Of het daadwerkelijk standhoudt hangt af van een referendum binnen de FNV. Maar de belangrijkste vraag is eigenlijk waarom het nieuwe pensioenakkoord er is gekomen en wat het precies inhoudt.
Het nieuwe pensioen akkoord bestaat grofweg uit twee componenten. Het eerste component is de verhoging van de AOW-leeftijd met het meestijgen van de gemiddelde levensverwachting alsmede een geleidelijke verhoging van de AOW. Het tweede component is dat de kwaliteit van het pensioen afhankelijk is van de prestaties op de financiële markten en niet meer gedekt zal zijn op 70% van het laatst verdiende loon.
Stijgende levensverwachting?
Men gaat ervan uit dat de gemiddelde levensverwachting gaat stijgen. Dit is iets wat valt te betwijfelen. Net zoals we momenteel te maken hebben met peakoil, peak fosfaten, peak grondstoffen, peak welvaart, peak werkgelegenheid zullen we waarschijnlijk ook te maken krijgen met een ‘peak levensverwachting’. Immers door de steeds verdere liberalisering van de economie neemt de stress onder de mensen toe en dat is een grotere boosdoener dan roken, drugs, overmatig alcoholgebruik en obesitas bij elkaar. Ook zal de bevolking steeds minder rijk worden en ook goedkoper en dus vaak minder gezond gaan eten. Tevens zijn er steeds meer mensen met overgewicht, wat ook niet goed is voor de gezondheid. Om de gemiddelde levensverwachting te kunnen laten stijgen heb je ook veel meer gezondheidszorg nodig en dit is iets waarvan de kosten ook de pan uitrijzen en wat t.z.t. kan leiden tot erg onprettige discussies over wat wel en wat niet kan worden vergoedt door de zorgverzekeraars. Het niet meer behandelen van bepaalde klachten of van mensen met een geschatte beperkte levensverwachting, omdat het te duur is, zal automatisch leiden tot lagere levensverwachtingen.
De crisis van 2008
Door de crisis van 2008 zijn de pensioenfondsen en andere institutionele beleggers in de problemen gekomen. Ook wordt het steeds duidelijker, voor wie het al niet van meet af aan duidelijk was, dat de crisis van 2008 niet is opgelost, maar slechts vooruit is geschoven. Dit betekent dat men alles op alles zet om maar geen verliezen te hoeven nemen en niet aan herstructurering te hoeven denken. Zo wordt er keer op keer geld van de belastingbetaler opgehaald om het systeem te redden. Denk hier ook dat de PIIGS op deze manier “geholpen” worden door het Europese steunfonds. Niet dat dit in het belang is van de mensen aldaar, maar omdat vele banken en institutionele beleggers (waaronder pensioenfondsen) geld hebben belegd in staatsobligaties en beleggingen in die landen. Mijns inziens is dit een heilloze missie, wat uiteindelijk alleen maar nog meer gaat kosten en de herstructurering alleen maar zwaarder maakt.
Uiteindelijk zal men erachter komen dat de crisis van 2008 eigenlijk nog steeds bezig is en dat er niets is opgelost. Binnen enkele maanden tot enkele jaren zouden we te maken kunnen krijgen met een gigantische recessie of depressie. Men zal met de gevolgen van de schulden worden geconfronteerd en financiële instellingen zullen veel verliezen moeten nemen. Ook institutionele beleggers zullen hierdoor zwaar in de problemen komen.
Hoe heeft het zover kunnen komen?
Tot en met de jaren ’70 werd er belegd in zaken die een fysieke basis hadden. Zo belegden pensioenfondsen in sociale huurwoningen, Nederlandse staatsobligaties, waar ze dan uiteindelijk de opbrengsten weer kunnen gebruiken voor het opbouwen van hun vermogen om later de mensen, die met pensioen gaan, te betalen. Ook waren er toen relatief veel jonge mensen en weinig mensen maakten nog gebruik van de pensioenvoorzieningen. 
Vanaf de jaren ’80 werd de financiële sector geliberaliseerd. Hierbij werd het voor institutionele beleggers makkelijker om in het buitenland te beleggen. Om de risico’s hiervan te spreiden werd er niet alleen in obligaties belegd, maar ook in aandelen, vastgoed, grondstoffen. Door nieuwe maatregelen namen de belemmeringen in de financiële markten af. Daarbij kwam er steeds meer geld beschikbaar doordat de bedenkers van financiële constructies allerlei creatieve manieren bedachten om van geld geld te maken, door het gebruik van geld. Zo raakte men steeds meer het gevoel kwijt met de reële economie en werd de weg vrijgemaakt voor allerlei piramide constructies.
Er werden steeds meer beleggingsproducten als zeer veilig (AAA) gecategoriseerd, door kredietbeoordelaars, terwijl het feitelijk helemaal niet zo veilig was. Hierdoor zijn veel institutionele beleggers het schip ingegaan. Zo werd het in veel landen steeds gewoner dat de uitgaven van de bevolkingen stegen door steeds meer kredietmogelijkheden i.p.v. fysieke inkomsten uit arbeid en ook gingen vaak beide partners werken i.p.v. één. Na de dot com crisis, kwam de huizenbubbel, waarbij men flink bij kon lenen door middel van een hypotheek. De huizenprijzen bleven stijgen en men kon steeds meer lenen. Hoe meer leningen, hoe meer winsten voor de banken. Totdat deze bubbel in 2007/2008 in de VS klapte.
Tijdens de kredietcrisis werd er veel geld aan de banken uitgeleend door de overheden en wereldwijd werden er ook banken genationaliseerd. Tevens werd de geldkraan van de centrale banken opgedraaid. Dit is nog steeds aan de gang, denk aan QE2 van de Federal REserve en het opkopen van Europese junkbonds door de ECB. Dit is een concept wat alleen fout kan gaan, omdat er alleen meer krediet wordt gecreëerd om de problemen naar voren te schuiven, zonder dat de structuurfouten van dit piramide systeem worden aangepakt.
Ook de pensioenfondsen zijn door de situatie in deze financiële stroom meegegaan. Tevens is het toezicht van De Nederlandse Bank om te zorgen dat er verantwoord belegd wordt is erg twijfelachtig. Je zou van toezichthouders verwachten dat ze van tevoren waarschuwen als er iets behoorlijk scheef zit in de economie. Maar de toezichthouders zagen de kredietcrisis van 2008 niet aankomen. Eigenlijk is het nog erger. Buiten dat het toezicht gefaald heeft, bemoeien ze zich ook met de beleggingen van pensioenfondsen. Zo moest het pensioenfonds voor glasfabrieken hun fysieke goudvoorraad verkopen.
Institutionele beleggers, waaronder de pensioenfondsen, die op de financiële markten actief zijn en o.a. in de staatsobligaties van de Europese probleemlanden hebben geïnvesteerd, dachten een veilige belegging in de portefeuille te hebben. Achteraf blijken de investeringen in Griekenland en Portugal toch niet zo veilig als gedacht en de banken en moeten de pensioenfondsen hun posities in het Griekse schuldpapier fors afbouwen. Steeds meer economen en trendwatchers zien geen heil meer in het huidige financiële systeem. Indien er echt een nieuwe crisis uitbreekt zullen de verliezen op de financiële markten zeer groot zijn en zal er zeer weinig van de pensioenen overblijven.
Het nieuwe pensioenakkoord
In mijn ogen is het nieuwe pensioenakkoord een verhulling dat ons pensioenstelsel door het neoliberale en financiële globaliseringsexperiment in feite kapot is gemaakt. De pensioenfondsen zullen in de toekomst minder kunnen uitkeren. Hierdoor wordt de AOW als oudedagsvoorziening steeds belangrijker. Door de vergrijzing, het falende pensioenstelsel, de stagnerende economische groei in het westen, de opkomst van de emerging markets (China, Brazilië) en het steeds schaarser worden van grondstoffen, zullen de mensen in de toekomst minder lang gebruik kunnen maken van de oudedagsvoorziening. Dit is mede geholpen door de mijns inziens dalende levensverwachting, wat men overigens niet snel officieel zal toegeven. Een zeer wrang verhaal wat alleen maar zal leiden tot maatschappelijke onrust, dat hoogst waarschijnlijk het gevolg is van het leeglopen van de welvaartsbubbel. Welvaart, dat we inmiddels zien als iets vanzelfsprekends. Al met al lijkt me een leven na de dood een geloofwaardiger concept dan een goed pensioen na je 65ste, 66ste, 67ste, 68ste, 69ste, 70ste, 71ste, 72st. Ik besef dat dit beslist geen populair verhaal is en diverse erg onaangename zaken ter zake heb gebracht.
Serge
Serge, ik ben het volledig met je eens.
Het enige vervelende is, dat als je gaat nadenken wat “ze” nu gaan doen om dit ook zo lang als het kan vooruit te blijven schuiven….
Het zal er misschien/waarschijnlijk uiteindelijk op neer gaan komen dat er op de wereld teveel mensen zijn & even cru gezegd het beter is als deze overpopulatie zo snel mogelijk gaat krimpen.
Eensch dat dit neoliberale en financiele globaliseringsexperiment onderdeel is geweest van het probleem. Maar dat we niet ouder worden waag ik te betwijfelen. Over dat gedeelte met stress ga ik met je mee, maar vergeet niet dat toen AOW werd ingevoerd de gemiddelde levensverwachting nog onder de 65 lag dus het een veel makkelijkere belofte was. Als we dat opnieuw zouden doen zouden we geloof ik boven de 75 moeten komen. Daarnaast geloof ik dat mensen steeds gezonder gaan eten omdat fastfood verhoudingsgewijs duurder is dan dat je het zelf kweekt wat je steeds populairder ziet worden.
Het is in ieder geval afwachten wat de details van het pensioenakkoord zijn, maar als je kijkt naar de plussen en minnen is het nauwelijks een verbetering ten opzichte van het vorige akkoord en zal er nog heel wat moeten gebeuren om dit ooit ook maar op iets te laten lijken wat ook voor de jongere bestemd kan zijn.
@1 Vergelijk het huidige economisch beleid met het orkest van de Titanic, die vrolijk door blijft spelen om de passagiers koest te houden. Het is zaak om maar eens naar buiten naar de reddingsboten (voedsel-souvereine regio’s) te gaan kijken.
Het fatsoenlijk aanpakken van de overbevolking lukt alleen door de samenlevingen te feminiseren en te zorgen dat de kinderen idd volwassen worden, zoals dat bij ons in de jaren ’60 en ’70 is begonnen. Indien een vrouw het voor het zeggen heeft zullen ze voor een kleiner gezin kiezen en de kinderen goed opvoeden en in het pateriachale model wat op veel landen nog gemeengoed is hebben betekent meer kinderen, meer status.
@2 Besef wel dat leeftijd toename is in een tijd waarin de welvaart ook geen grenzen kende. – Nu is de situatie echt anders en is het dalen van de leeftijdsverwachting met de rest echt een reeel scenario.
Daarbij verwacht ik geen soepele overgang naar een sociale krimp economie, maar het halsstarrig aan failliete modellen vast blijven houden totdat men echt niet meer anders kan. Dit zal leiden tot verarmen van grote delen van de bevolking.
Het populairder worden van zelf verbouwen is idd een trend (en trouwens ook de beste optie), mede omdat ook steeds meer mensen er bewust of onbewust beseffen dat het anders moet en er ook meer behoefte is aan kwaliteit.
Maar dit is een minderheid in de samenleving en veel mensen gaan nog kritiekloos achter de reguliere media aan. Indien er een gezonde transitie komt zal er zeker ook de gezondheid van de bevolking op vooruit kunnen gaan, maar met verder modderen gaat het mijninziens alleen achteruit.
Weliswaar kan de medische zorg in een transitie situatie achteruit gaan en dat kan leiden tot een situatie dat mensen weliswaar wel langer gezond blijven, maar toch korter leven.
Het feit dat men het pensioen niet meer garandeert op 70% van het laatstverdiende loon is een teken aan de wand dat de prestaties op de financiele markten niet naar behoren is. En zijn naar heel het beleid tot 2008. Infeite is alles steeds meer opgeklopt en nu smijt men grote sloten geld tegen aan om de zaak draaiend te houden. Infeite zou dit systeem inelkaar moeten zakken met alle gevolgen van dien.
Ik ben het in grote lijnen met bovenstaande wel eens.
De crisis van 2008 was slechts de detonator of zo je wilt de gangmaker die het proces van een grotere economische klap teweegbrengt en het is niet alleen europa,ook amerika en japan zijn bankroet, er komen zeer magere jaren aan zoveel is zeker.
Dat de pensioenfondsen in de problemen komen weet iedereen. Gaat een keer gebeuren.
Dat de gemiddelde leeftijd niet meer zal stijgen is onzin. Die blijft stijgen, aids is op z’n retour en er komt een keer een remedie voor kanker. Ook deze grafiek zegt meer dan genoeg over de stijgende levensverwachting. http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/6d/Leeftijd_Belgie.PNG
@5 Ik weet dat het denken in het vooruitgangsgeloof heel sterk is en dat grafieken heel erg makkelijk ge-extrapoleerd worden.
En je kent zeker ook de slogan bij beleggingsproducten dat resultaten van het verleden geen garanties vormen voor de toekomst.
Ook klopt het dat er nog steeds vooruitgang zit in de aanpak van kanker en steeds meer mensen genezen ervan. De andere kant worden ook de kosten om dit resultaat te bereiken steeds hoger en er komen heel wat magere jaren aan. Verder is de hoge leeftijdsverwachting ook te danken dat mensen zich relatief goed lees gelukkig voelen, maar ook dit kan omslaan. Ondanks hele hypes gecreerd rond gezondheid en het promoten van gezonde levensstijlen vraag ik me af of de mens echt gezonder gaat eten. Kijk maar eens in een supermarkt hoeveel schappen er vol liggen met snoep en snacks en ook grote hoeveelheden alcoholica.
En dan nog de hele discussies rond mobiele telefonie/WIFI straling, fijnstof, …. waar we de exacte gezondheidsrisico’s ook nog niet van af weten, maar dit kan zeker een drukkende werking op de gemiddelde leeftijd krijgen.
Voor mij is de stijgende lijn zeker niet vanzelfsprekend, maar ik zeg ook dat ik niet precies weet wanneer die ommekeer komt.