Jan Pronk | DeWereldMorgen.be |1. Wanneer het kapitalisme omschreven wordt als een stelsel waarbij de beschikkingsmacht over productiefactor kapitaal die over andere productiefactoren (zoals arbeid en natuurlijke hulpbronnen) domineert, dan is dit stelsel eeuwen oud. Maar in de huidige fase van de wereldgeschiedenis is dit stelsel kapitalistischer dan ooit tevoren. Dat is vooral toe te schrijven aan steeds verder voortschrijdende:
- globalisering van de economie;
- transnationalisatie van ondernemingen;
- economische machtsconcentraties in mega ondernemingen;
- machtsconcentratie bij banken en financiële ondernemingen;
- vernieuwing van informatie- en communicatietechnologieën in onderlinge samenhang.
2. Een en ander leidt tot steeds verder voortschrijdende
- aanslagen op het natuurlijk milieu (inclusief klimaatverslechtering, biodiversiteitsverlies, afnemende bodemvruchtbarheid, toenemende schaarste aan grondstoffen, fossiele energie en water);
- marginalisering, flexibilisering en informalisering van arbeid, voor zover die zelf geen beschikkingsmacht heeft over vormen van kapitaal, en verslechtering van arbeidsvoorwaarden;
- vergroting van sociaaleconomische ongelijkheid vooral binnen afzonderlijke landen (meer dan tussen landen), waarbij hoogste inkomens- en vermogensklassen steeds rijker worden, de koopkrachtige middenklasse zich zal weten te handhaven, de perspectieven van de lagere middenklasse stagneren en de armste bevolkingsgroepen verder wegzinken, omdat hun inkomen relatief afneemt evenals hun toegang tot basisvoorzieningen (onderwijs, gezondheidszorg, water en sanitatie, huisvesting, e.d.).
3. Sociaal-politieke gevolgen van deze toenemende schaarste en grotere ongelijkheden die zich thans reeds laten zien, en die steeds scherper zullen worden, zijn
- toenemend consumentisme, mede onder invloed van moderne communicatiemiddelen;
- uitsluiting van steeds grotere groepen mensen van toegang tot de markt, naast uitbuiting van arbeid verricht door mensen behorend tot de lagere middenklasse en de onderklasse;
- talrijke complexe conflicten binnen landen (religieus fundamentalisme, nadruk op etnische identiteit, herlevend nationalisme, in combinatie met economische tegenstellingen), met steeds meer grensoverschrijdende gevolgen;
- sterkere geopolitieke polarisatie (onder meer vanwege strijd om toegang tot schaarse hulpbronnen);
- steeds meer nadruk op ‘homeland security’ als cruciale waarde, steeds minder op duurzaamheid.
4. Rond de wisseling van de negentiende en de twintigste eeuw, in een vorige hoog kapitalistische fase, konden tegenkrachten zich bundelen om strijd te voeren. Zij konden zich baseren op overwegingen van ethiek en rationaliteit (“het is onverstandig en uiteindelijk in niemands belang dat de ongelijkheid en uitbuiting doorgaan”). Dat heeft geleid tot aanzienlijke bijstellingen: afzwakking van vermogensongelijkheid gedurende langere tijd (zie Piketty), opkomst sociale welvaartsstaat, organisatie van middengroepen (vakbeweging, politieke partijen, e.d.).
5. Zowel ethische overwegingen als overwegingen van rationaliteit, en ook de mogelijkheden zich te organiseren en te verzetten, hebben op de wereldmarkt minder kans van slagen dan binnen een nationale economie.
6. Het einde van de Koude Oorlog is alom niet alleen beschouwd als een politieke overwinning van het Westen, maar ook als een ideologische overwinning van het kapitalisme. Daardoor konden neoliberale waarden (marktfundamentalisme, privatisering, flexibilisering, deregulering, informalisering, commercialisering, “ongelijkheid is goed”, “efficiency is belangrijker dan equity’”, “armoede is de schuld van de armen”) de boventoon voeren.
7. Dat kan niet gemakkelijk worden teruggedraaid of ongedaan gemaakt. Maar de verdere voortgang van het proces kan worden gestuit en het stelsel kan in zijn huidige vorm worden gecorrigeerd. Dat vereist, net als ruim honderd jaar geleden,
- opbouw van tegenmacht, tegen wereldwijde kapitalistische marktkrachten (countervailing power);
- vernieuwing van waarden – dan wel versterking van traditionele waarden – tegenover het neoliberale marktfundamentalisme (grensoverschrijdende solidariteit, gelijke rechten van alle mensen, vrijheid van onderdrukking door overheden, e.d.);
- breed gedeeld rationeel inzicht dat voortgang op de huidige weg in strijd is met wereldwijd gedeeld algemeen belang, inclusief het belang van komende generaties (“onze kinderen en kleinkinderen’”
8. Bij de opbouw van tegenmacht kan een wereldwijd georiënteerde civiele samenleving een rol spelen: betrokken burgers, die zich willen baseren op andere waarden en een andere rationaliteit, en die willen uitdragen. Zij kunnen zich organiseren, hetzij op een meer traditionele wijze, hetzij met behulp van de nieuwe informatie- en communicatietechnologie en sociale media.
Dat is al aan de gang: WikiLeaks, de beweging ten gunste van Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen, de Indignados, en andere bewegingen. Echter, hoe noodzakelijk ook, tot een volwaardige tegenmacht zal dit niet uitgroeien. De macht van het kapitaal is uitzonderlijk groot en de nieuwe informatie- en communicatietechnologie vormt een krachtig instrument in de handen van regimes die verzet onderdrukken.
9. Er zal dus vanuit de civiele samenleving hard gewerkt moeten worden aan de opbouw van wereldwijde publieke tegenmacht. De macht van transnationale banken, hedge funds en andere private financiële instellingen zal moeten worden beperkt door internationale wet- en regelgeving.
De macht van grote internationale investeerders in plantagelandbouw, mijnbouw en industrie die arbeiders uitbuiten, onderdrukkende regimes steunen en nationale economieën destabiliseren door middel van internationale juridische procedures, dient te worden beperkt door internationale verdragen gebaseerd op de erkenning van ketenverantwoordelijkheid, mensenrechten en nationale soevereiniteit.
Deze en andere verdragen, wetten, regels en procedures vereisen sterke internationale publieke instellingen, zoals een hervormde verenigde Naties, hervormde Bretton Woodsinstellingen en WTO, en een democratisch gelegitimeerde Europese Unie.
10. Dat betekent dat een tegenmacht uiteindelijk niet buiten de sfeer van de politiek kan worden opgebouwd. Daar ligt een groot probleem. Politieke instellingen verliezen in rap tempo hun geloofwaardigheid. Vooral na 1990 hebben zij het proces van kapitalistische globalisering eerder gesteund dan beperkt. Dat is na de financieel-economische crisis van enkele jaren geleden niet veranderd.
Politici zelf worden steeds minder vertrouwd en verliezen gezag. Dat hebben zij aan zich zelf te wijten. Corruptie, zelfverrijking, nepotisme, dubbelhartige toepassing van rechtsbeginselen, ondemocratische besluitvorming, inbreuken op privacy van burgers, lobbyen door oud-politici ten gunste van private ondernemingen doen zich niet alleen in ontwikkelingslanden en opkomende economieën en voormalige Oost-Europese landen voor, maar ook in het Westen.
Jan Pronk was medewerker van econoom Jan Tinbergen en minister in de kabinetten Den Uyl, Lubbers III, Kok I en Kok II. Hij was in verschillende functies werkzaam voor de VN. Daarnaast was hij bijna 50 jaar lid van de Partij van de Arbeid en is auteur van o.a. “Het pantser afwerpen. Ideeën voor een open politiek” (2008, Bert Bakker); “Willens en wetens. Gedachten over globalisering en politiek”, 2005, Bert Bakker
Bron: DeWereldMorgen.be
Een behoorlijk groot artikel, er staat enorm veel in. En met het merendeel ben ik het niet mee eens. Ik beperk mij tot 1 onderwerp, namelijk de opmerking rond consumentisme. De definitie volgens wikipedia: een manier van leven waarbij regelmatig aanschaffen van secundaire goederen, waarbij de sociale waarde van het product en de invloed daarvan op sociale status en identiteit een rol speelt.
Consumptie is niets anders dan het kopen van goederen en diensten waar je behoefte aan hebt, met het geld wat je zelf verdiend hebt. Wat is hierop tegen?
De competitie op de markt is in feite niets anders dan ondernemers die over elkaar heen vallen om de harten en geesten van het consumerende publiek te winnen. Een bedrijf blijft bestaan, als je voorziet in de behoefte van consumenten, en daarmee behouden de werknemers van dat bedrijf hun werk.
En natuurlijk maken bedrijven gebruik van commerciële instrumenten (iets wat de overheid ook doet), en sommige kopers kunnen zich niet inhouden, maar je koopt het wel, met je eigen verdiende geld.
Wie is dan de schuldige, ik, jij of die ander?
Wie wilt niet een betere auto hebben, waarbij de oude wordt afgedankt. Wie wilt niet meer breedband hebben, wie wilt niet betere medicijnen hebben? We hebben allemaal de vrijheid en keuze om te kopen en zelfs te verkopen wat wij maar willen. Ik kan mij niet voorstellen dat de NL graag terug wilt naar de 18e eeuw, en met z’n alle in hutje op de hei gaan zitten.
Pronk, wilt maar al te graag dat wij hierin trappen. Hij gaat wel bepalen wat goed voor ons is, wat wij mogen kopen en wat niet. Ik ben benieuwd of J. Pronk zichzelf ook verdenkt van consumptisme? Tenslotte, met een minister salaris, kun je heel veel kopen.
Beste Jan,.
Ik ben het helemaal eens met je betoog. Op een aspect na.
Ik denk dat een tegenmacht juist wel buiten de sfeer van de politiek moet worden opgebouwd.
Zoals een Amerikaanse president al eens omschreef:” Government is not the solution to our problem; government is the problem”.
Dat geldt ook voor de VN en andere organisaties die, aanvankelijk goed bedoeld, de facto net zo hard hebben meegewerkt aan de status quo die je, volkomen terecht, boven beschrijft.
De oplossingen lagen- en liggen zo voor de hand, maar worden desondanks niet opgepakt. Hoe zou dat toch komen?
De hoekstenen van ons bestel: integere politici, staatslieden met een visie, de rechterlijke macht, ondernemers met oog voor sociale arbeidsomstandigheden, bankiers die op een verantwoordelijke manier met andermans geld omgaan, artsen met de eed van Hyppocrates, betrouwbare pensioenfonds beheerders, kortom de lieden in ons bestel die een verantwoordelijke baan hebben met een voorbeeldfunctie, vallen in rap tempo door de mand en blijken ordinaire graaiers te zijn. Tel daar nog eens het volstrekt- en chronisch falende en uitgeholde beleid van defensie, justitie en politie bij (elementaire overheidstaken) en je hebt een geweldige voedingsbodem voor anarchie en revolutie gecreëerd.
De civiele samenleving waar jij het over hebt, wordt in slaap gesust met valse voorlichting, een uitkering en studio sport.
“Het zal mijn tijd wel duren” of ” het zal zo’n vaart niet lopen” is wat dat betreft symptomatisch.
Nee, ik geloof niet meer in weerstand van de, althans Nederlandse civiele samenleving. Die had zich anders allang gemanifesteerd.
Laten we hopen dat het straks bij een revolutie blijft. En niet dat het aankomst op een enorme calamiteit, natuurramp of wereldoorlog.
Huh? Meer centraal bestuur, meer regels? Enneh, natuurlijk de ‘democratisch’ tot stand gekomen keuze om de hordes vluchtende zandbakgeloofsfanaten liefdevol onder te brengen bij ‘onze’ zorgverzekering t.b.v. de gratis besnijdenis. He Jan?
Wat dacht je van anarchie met elke week een systeempooier onder het mes?
Publieke macht betekent in geen geval ‘sterke’ internationale organisaties. Publieke macht betekent minder systeempooiers beste Jan. Veeeel minder. Maar voor jou knijp ik een oogje dicht.
Jan pronk wil het kapitalisme en eigen initiatief reguleren met als gevolg een nieuwe Sovjet Eunie.En inderdaad met een kameel als vervanging voor die stinkende comfortabele autootjes.
Lijkt me best gaaf, zo’n tweebultige cabriolet !
Is ook meteen een duwtje in de rug voor de komende ‘ontbossing’-campagne middels het MERS-virus hihi
– vergroting van sociaaleconomische ongelijkheid vooral binnen afzonderlijke landen (meer dan tussen landen), waarbij hoogste inkomens- en vermogensklassen steeds rijker worden, de koopkrachtige middenklasse zich zal weten te handhaven, de perspectieven van de lagere middenklasse stagneren en de armste bevolkingsgroepen verder wegzinken, omdat hun inkomen relatief afneemt evenals hun toegang tot basisvoorzieningen (onderwijs, gezondheidszorg, water en sanitatie, huisvesting, e.d.).
Ik moest het 2 keer lezen om te begrijpen wat hier stond. Internationale handel creëert volgens JP armoede. Wat een onzin is dit. De BRIC’s landen waren arme landen en door de wereldhandel beginnen zij zich te ontwikkelen. De armoede in deze landen neemt juist af. En steeds meer mensen krijgen toegang tot fris water en voedsel. Zelfs Afrika begint zich positief te ontwikkelen. Als je aan de mensen vraagt in het Oostblok of zij het communisme terug willen hebben, zeggen zij allemaal nee.
De reden waarom Nederland arm begint te worden, is dat wij vergeten hebben, waar onze welvaart en welzijn vandaan komt. De opkomende landen hebben dat wel door. Ondernemers en producenten creëren welvaart, door nieuwe producten en diensten te maken die wij notabele allemaal kopen. Bedrijven die succesvol zijn, die groeien, nemen mensen in dienst en kunnen een goed loon betalen.
Als je denkt dat consumptie slechts is, dan heb je je laten verleiden door een valse gedachtegang. Het kopen van een broek, een auto, een huis, breedband, koffie, bier, op vakantie is allemaal een vorm van consumptie. Als je graag arm wilt worden, overtuig de rest van Nederland maar dat zij niets moeten kopen. Dan staan je ook op straat. Consumentisme bestaat niet.
Ik hoop toch niet dat jullie denken, dat andere meer rechten over jouw eigen verdiende geld hebben, dan jij zelf hebt. Dat is namelijk het idee achter consumentisme. Jette Klijnsma zie het ook al, met een moestuintje kun je ook overleven, tja, terug naar de primitieve economie dus.
@Hart:
Hier zijn het juist de lage inkomens én de middenklasse die steeds de hardste klappen krijgen.
Dat weet ik ook wel. Maar waarom is dat zo? En hoe kun je dat voorkomen?
Waarom juist de lagere en de middeninkomens die het hardst geraakt worden? Dat wordt veroorzaakt door o.a. lagere toeslagen, lagere uitkeringen, lastenverzwaringen.
Om dat te voorkomen, zouden de topinkomens en vermogens veel zwaarder belast moeten worden dan nu het geval is. Maar dat mag niet van de neoliberalen als de VVD, D66 en de PvdA.
Nederland heeft een progressief belastingstelsel. De hogere inkomens betalen al veel belastingen en heffingen. Het is niet zo, dat zij niets betalen. Daarbij de mensen die een topinkomen hebben, is maar 2% van de belastingplichtigen.
Op het moment dat je de belastingen verhoogt, denk je nu echt dat zij er niet op gaan reageren? Die mensen gaan gewoon hun inkomens- en uitgavenpatroon wijzigen. Het gevolg is dat je minder binnen krijgt dan je geraamd hebt. Kijk maar naar de brandstof accijnzen.
Je moet ook niet vergeten dat het aantal gezinnen die het van de toeslagen en uitkeringen moet hebben, steeds groter wordt.
De massa in dit land vindt dat de overheid zich met alles moet bemoeien, en sociale taken MOET uitvoeren, ongeacht de hoeveelheden belastingmiddelen die het kost. Dit is het resultaat van ons stemgedrag. Maar dit massa heeft er nooit bij stilgestaan, dat je vroeg of laat ook de rekening krijgt gepresenteerd. Het is niet zo, dat al die rechten gratis zijn. Daarbij moet ik wel toegeven dat de overheid en media hun best doen om het beeld van gratis rechten in stand te houden. Totdat de rekeningen op de deurmat valt. Die rekeningen worden betaald door de belastingbetaler.
Maar dat betekent ook direct, dat IEDEREEN steeds minder overhoudt in zijn beurs. Ik kan de euro maar EEN keer uitgeven. Dan is mijn beurs leeg.
En topinkomens zwaarder belasten, okay, hoe ver wil je daarin gaan?
Jan Pronk……volgevreten salonsocialist, medeverantwoordelijk voor ontwrichtende en straks apocalyptische massa-immigratie……medeverantwoordelijk voor een sociaal zekerheidsstelsel waar in steeds grotere mate in geparasiteerd wordt…..zo erg dat de sterken die het zooitje al die tijd gedragen hebben straks nog wat kruimels zullen aantreffen als het hele systeem door z’n socialistisch “maakbare” voegen dondert…..
Waarachtig een oud-politicus die de ogen zijn open gegaan. Alleen blijft-ie een politicus die via de opbouw van een publieke tegenmacht wil proberen de wereld te verbeteren. Omdat het vertrouwen in de politiek is weggesmolten is een reset vanuit het huidige foute systeem vanuit welke politieke richting dan ook echt ondenkbaar. Het politieke gezag is totaal ondermijnd. Alleen het groot-kapitaal regeert en gebruikt daarvoor als instrument de politiek. Ook Jan Pronk zal lijdzaam moeten toezien dat het huidige systeem als verloren kan worden beschouwd en niet meer gered kan worden door de deelnemers aan het mislukte systeem.
Hoe het verder zal verlopen is niet moeilijk te voorspellen. Zoals telkens weer is gebleken in de geschiedenis zal een kunstmatig gecreëerd geldsysteem ten ondergaan aan z’n eigen succes door chaos en geweld. Helaas zien veel mensen in onze verwaande westerse consumptiemaatschappij dit nog niet gebeuren. Ziende blind en horende doof. Toch zijn genoeg signalen waarneembaar. Kijk naar de geopolitieke spanningen die wereldwijd, en nu ook “eindelijk” weer eens binnen Europa, bijna gelijktijdig opdoemen. De zittende machtshebbers gebruiken opkomende spanningen om hun defensiebudget op te voeren waardoor een escalatie voor de hand ligt.
Overigens zal de oplettende waarnemer deze griezelige groeiende spanningen al veel eerder hebben opgemerkt, maar de meute wordt nu langzaam wakker wanneer ook de MSM z’n plichtmatige verslaggeving doet via overheids-gesubsidieerde kanalen, zoals de NOS. Als eerzame burgers zijn we inmiddels monddood gemaakt en kunnen we ons hooguit afvragen of we nog mogen vertrouwen op onze eigen overheid.
Een premier die de onderste steen boven wil hebben vraagt om het instorten van het gehele fundament. Ach ja, we gaan het meemaken, zolang Mark nog met lege handen staat kunnen wij toch rustig slapen en zolang die lieve Frans nog mooie woorden spreekt hoeven wij nog niet te vrezen dat onze muren gaan wankelen…
Alleen het groot-kapitaal regeert en gebruikt daarvoor als instrument de politiek.
Als ik dit lees, is net of de politiek geen vuist kan maken tegen het groot kapitaal en dat zij machteloos is. Wat een onzin.
Ik heb nog nooit een politicus gezien of van gehoord dat die een lobbygroep, bedrijven en of de rijke medemens uit hun kamertje hebben geschopt.. In tegendeel, de overheid verwelkomt deze groepen. Het is zelfs zo, dat de overheid een lijst heeft gemaakt, van groepen die mee mogen denken bij het maken van overheidsbeleid. Dit is standaardbeleid.
Mag ik even opmerken dat de politiek een politiemacht en het leger tot haar beschikking heeft. Allemaal gewapende mensen. Daarnaast heeft de politiek ook nog de macht om wetten maken om de financiële sector te dwingen om te doen wat de politiek wilt. Vraag maar aan de pensioenfondsen, die hebben het ook geweten. De laatste 50 jaar zijn er enorme hoeveelheden wetten gemaakt om de markten te reguleren en te sturen.
De belangrijkste reden waarom de politiek niets doet, ligt in het feit dat de meeste kamerleden zelf al rijk zijn, of rijk willen worden via de overheid. Hans Alders, kent u hem nog, van Milieu. Die heeft het slimmer bekeken als u. Hans Alders de man van 21 bijbanen. Neemt gemiddeld jaarlijks € 750.000 aan belastinggeld mee naar huis. Dankzij de kiezers die in de overheid geloven. Wat een schapen.
Jette klijnsma, heeft een huis van 2 miljoen, betaald met een minister salaris en heel veel bijbanen. Jan Pronk heeft een pensioen waar u en ik alleen maar van kunnen dromen.
Sorry, maar van sommige mensen heb ik een afkeer gekregen. Die kan ik helaas niet meer onbevangen lezen. En Jan Pronk is er een van.
Hoorde bij een partij die vooral meegewerkt heeft aan het wegsluizen van geld in een bodemloze put die Ontwikkelingshulp heette.
Was de Idealist die er mede voor heeft gezorgd dat we nu met de ellende zitten van “politiek correct denken”. Was voorstander van het binnenhalen van zoveel mogelijk buitenlanders, moslims etc.
Hij hoorde bij de elite van ‘Nieuw-Links”
en zo kan ik nog even gaan.
Helaas… ik pruim hem niet meer..
Jan Pronk,haha,incapabel
Kreeg baantjes toegeschoven,om in z; n levensonderhoud te voorzien.
EEN van de top 13 gestoorde nakomelingen,uit het nest van Joop den Uyl.
En ze hebben er sinds de jaren ’70 ,1 grote afbraak bende van gemaakt,samen met hun coalitie genoten.
Zij hebben de Nederlandse burgers al 10 tallen miljarden Euro’s bestolen.
Den Uyl,verkocht ons gas voor 0,05 ct/gulden per kubieke meter aan Italie,per contract van 30 jaar.
Hoe gestoord,achterlijk en arrogant kun je zijn,om dat zomaar te doen en te beslissen voor alle Nederlanders.
Niet vreemd,het buitenland is altijd al sluwer en slimmer geweest dan Nederlandse bestuurders.
Tenminste,na 1825.