Hebben we in de toekomst geen banken meer nodig?

Sterk artikel over banken en Bitcoin door Aaron van Wirdum van Banklessblog die begint met de volgende quote: “Cryptology represents the future of privacy [and] by implication [it] also represents the future of money, and the future of banking and finance.” –Harvard econoom en schrijver J. Orlin Grabbe, anno 1995

“My bank account’s got robbed by European Commission. Over 700k is lost.” Op 28 maart 2013 plaatst gebruiker “zeroday” een bericht op het economie-board van bitcointalk.org, het centrale en belangrijkste bitcoin-forum op het internet. Hij heeft een screenshot van zijn LaikieBank-rekening bijgevoegd om de claim te bewijzen. De post maakt indruk op de community, met 45 pagina’s is de “bankroof” een veelbesproken onderwerp op de website geworden. Terwijl de marktwaarde van bitcoin in de voorgaande “Cyprus”-weken al flink is gestegen, slaat deze nu echt op hol: binnen twee weken van 70 naar ruim 200 euro. With “special thanks to Jeroen Dijsselbloem”.

BYOB: Be your own bank

Terwijl bitcoin het bancaire systeem al een paar jaar flink voor schut zet betreffende de snelheid en het gemak van overschrijvingen, toonde “Cyprus” maar weer eens duidelijk aan dat zelfs tegoeden op individuele bankrekeningen niet veilig zijn. Ondanks het voorbehoud dat bitcoin nog in bèta is, en de onzekerheid over de toekomst van de digitale valuta groot, lijken veel bitcoiners door de ontwikkelingen op het mediterrane eiland tot de conclusie te komen dat het experimentele internetgeld ook voor waardeopslag de voorkeur geniet boven de “zekerheid” van een bank. Uit bitcoin-downloads blijkt dat vooral veel Spanjaarden waarschijnlijk een groter deel van hun vermogen richting het digitale alternatief dirigeerden.

Hoewel dit voor veel buitenstaanders een bevreemdende ontwikkeling zal zijn geweest, zagen veel bitcoiners de digitale valuta al veel langer als een plausibel alternatief. Waarschijnlijk is onvrede over het huidige bancaire stelsel zelfs een belangrijke motivatie geweest voor de totstandkoming van bitcoin, afgaande op een van de eerste forumposts van bedenker Satoshi Nakamoto:

“The root problem with conventional currency is all the trust that’s required to make it work. The central bank must be trusted not to debase the currency, but the history of fiat currencies is full of breaches of that trust. Banks must be trusted to hold our money and transfer it electronically, but they lend it out in waves of credit bubbles with hardly a fraction in reserve.”

En zo vreemd is het gedecentraliseerde alternatief ook helemaal niet. Hoewel het natuurlijk prima mogelijk is contant geld onder een matras te bewaren, is dit nog altijd vrij riskant; een huisbrand of rooftocht later kan het papier letterlijk danwel figuurlijk in rook zijn opgegaan. Gold– en silverbugs zetten hun geld liever om in edelmetalen, het “klassieke” geld, maar ook dit brengt problemen met zich mee: het is wederom lastig om veilig te bewaren, en weinig praktisch in gebruik. In het Nederland van de zestiende en zeventiende eeuw is dit zelfs een belangrijke reden geweest dat papiergeld (wisselbrieven) en banken (de Amsterdamse Wisselbank) zijn ontstaan.

Maar zo lastig als het is om papiergeld, edelmetalen en spaarrekeningen buiten het bereik van vuur, dieven, of Jeroen Dijsselbloem te bewaren, zo goed kan dat met bitcoin. In feite bestaat bitcoin namelijk overal en nergens tegelijk: het is het best te vergelijken met een digitaal kluisje op een globaal netwerk van computers waartoe alleen de eigenaar de sleutel heeft. Niemand weet bovendien wie de sleutel van welk kluisjes bezit, en doordat deze sleutel bestaat uit een unieke reeks letters en cijfers kan het vrijwel overal worden verstopt zonder dat daar ooit iemand achter hoeft te komen. Een harde schijf van een pc of laptop ligt voor de hand, maar het is ook prima mogelijk een USB-stick te gebruiken, een stukje papier, of een combinatie hiervan: in tegenstelling tot het “kluisje” kan de sleutel gewoon gekopieerd worden. En inmiddels zijn er zelfs manieren waarop gewone woorden in code kunnen worden omgezet, zodat het onthouden van een normale zin al genoeg kan zijn om de sleutel te bewaren. Zonder dat iemand anders zich daarvan bewust is. Confisqueer dat maar eens.

Door speculatie kan de koers van bitcoin op dit moment wel fors fluctueren. Vooral bitcoin-gerelateerd nieuws brengt de marktwaarde van de valuta met regelmaat op hol, zoals “Cyprus” wel liet zien. Nadat de prijs van een enkele bitcoin in april binnen een paar weken was gestegen van vijftien naar ruim tweehonderd euro, klapte de koers binnen luttele uren terug naar 45. Een week later was de prijs weer omhooggeschoten naar 125 euro, gevolgd door een nieuwe daling naar vijftig in de weken die daarop volgden. Op moment van schrijven kun je ongeveer honderdvijftig euro voor een bitcoin vangen – hoe het er volgende week voorstaat weet niemand. Hoewel sommige bitcoiners – zoals de oprichter van de eerste Piratenpartij – al hun spaargeld in de valuta hebben gestoken, zullen dergelijke waardeschommelingen niet besteed zijn aan de fainthearted.

Dit brengt misschien ook een zekere ironie met zich mee. Terwijl de digitale valuta volgens bedenker Satoshi Nakamoto namelijk zo is ontworpen dat er geen afhankelijkheid van een third party bestaat, zoals een bank, zijn bitcoiners – zeker in dit vroege stadium – voor de waardevastheid van hun valuta afhankelijk geworden van elkaar. Ze zullen er op moeten vertrouwen dat de andere holders hun aandeel niet massaal dumpen. Zo bezien zou je bitcoin op dit vlak misschien nog het best kunnen beschouwen als een peer-to-peer waardebergingssysteem. Geen vertrouwen in banken – wel vertrouwen in elkaar.

Financiële sector 2.0

Dat bitcoin het gemakkelijk mogelijk maakt om geld buiten banken te bewaren, betekent natuurlijk niet dat er geen bitcoin-banken kunnen bestaan. Dat het zonder kan, wil nog niet zeggen dat het zonder moet; er is zelfs al een reguliere Duitse bank die het mogelijk maakt om naast euro-balansen ook bitcoin-balansen te houden. Waarschijnlijk hebben vooral minder technisch begaafde mensen baat bij een centrale opslagplaats van hun digitale geld, zodat zij zich zelf geen zorgen hoeven te maken over updates, back-up’s, of hackers.

Het is echter goed denkbaar dat de keuzevrijheid die bitcoin biedt er voor zal zorgen dat veel “banken” meer verworden tot wat bedrijven als PayPal momenteel ongeveer zijn: serviceproviders die tegen een kleine vergoeding spaargeld beheren en indien gewenst verplaatsen. (PayPal overweegt overigens inderdaad om bitcoin te integreren.) Hoewel de digitale valuta het zelf niet onmogelijk maakt, zullen veel bitcoin-banken het spaargeld van hun klanten dus zelf niet meer uitlenen aan derden. Dergelijke fractional reserves worden binnen de huidige bitcoin-community in ieder geval als een doodzonde gezien.

En hoewel kredietverstrekking misschien minder voor de hand lijkt te liggen wanneer volledige spaarrekeningen op smartphone’s kunnen worden opgeslagen, zijn banken ook voor deze taak straks misschien niet meer nodig. Crowdfunding zit bijvoorbeeld al jaren in de lift, zoals ook blijkt uit een adviesrapport dat het Ministerie van Economische Zaken heeft laten opstellen. Vooral kleine bedrijven zoeken hun crediteur in toenemende mate bij “de menigte”. Terwijl in 2010 in totaal nog slechts 50 duizend euro werd opgehaald, was dit in 2012 al gegroeid naar 11 miljoen. Het ligt binnen de verwachting dat het midden- en kleinbedrijf over een paar jaar honderden miljoenen uit de “crowd” zullen “sourcen”, en het zal weinigen verbazen als dit daarna tot miljarden groeit. Zowel het werk alsmede de winst van veel bankiers wordt zo overgenomen door het volk. Weinig verrassend is Kickstarter-variant Bitstarter al in het leven geroepen.

Maar het wordt eigenlijk nog interessanter als Kickstarter-achtige “tussenpersonen” geheel omzeild kunnen worden. Het bitcoin-protocol maakt het mogelijk vergelijkbare constructies simpelweg voor te programmeren, waardoor het niet eens nodig is de fondswerving te laten organiseren door centrale websites. Peer-to-peer toepassingen kunnen gedecentraliseerde bitcoin-adressen aanmaken waarin donaties worden verzameld, waarna het geld automatisch wordt doorgestuurd zodra het streefbedrag is bereikt. Wordt dat bedrag niet bereikt zal het geld wederom volledig geautomatiseerd naar alle individuele donateurs terug worden gestuurd. Bitcoin kan zelf als een soort Kickstarter fungeren. Efficiënter dan dat wordt het niet.

Vergelijkbaar ziet bitcoin core-developer en Google-programmeur Mike Hearn mogelijkheden om binnen het bitcoin-protocol peer-to-peer investeringsfondsen aan te maken. Gewensde constructies kunnen onder voorgeprogrammeerde voorwaarden worden geïmplementeerd op een netwerk, waarna iedereen die dat wil zijn of haar bitcoins naar eigen smaak beschikbaar kan stellen; rente, risico, looptijd, voor ieder wat wils. De selectie zou zo makkelijk kunnen zijn als het online boeken van een vliegreis. Daarbij zouden rating-agency’s bijvoorbeeld – net als nu – in keurmerken kunnen voorzien, terwijl zij – anders dan nu – waarschijnlijk door de vrije markt afgestraft zullen worden in het geval van miskleunen of corruptie. Max Keiser, grondlegger van de Hollywood Stock Exchange en financieel commentator bij RT, ziet zelfs mogelijkheden om deze rating agency’s helemaal te omzeilen, door financiële markten tot een soort open source project om te vormen, waarbinnen iedereen met verstand van zaken kan bijdragen. Een soort Wikipedia voor de beurshandel. [Ik kan het fragment waarin Keiser dit bespreekt niet meer terugvinden, iemand anders toevallig wel? -Aaron.]

IBM-topman Richard Brown en anderen denken bovendien dat het gehele aandelenmodel van de financiële sector in bitcoin kan worden geïmplementeerd middels “coloured coins”: (fracties van) bitcoins die een dubbelfunctie vervullen. Als een soort euromunt met een speciale sticker er op geplakt, zou de specifieke bitcoin nog altijd een bitcoin waard zijn, maar daarnaast ook als eigendomsbewijs kunnen fungeren. Dat eigendomsbewijs kan bij een auto horen, of bij een huis, maar het wordt interessanter in het geval van aandelen: dividenden kunnen dan namelijk volautomatisch worden uitbetaald. Bovendien zou het koop- en verkoopproces velen malen gemakkelijker en efficiënter zijn, waardoor de handel in aandelen potentieel velen malen laagdrempeliger wordt. Zoals internetpoker het kaartspel vanuit een enigszins elitaire en prijzige omgeving heeft verplaatst naar slaapkamers wereldwijd, zouden coloured coins de aandelenhandel toegankelijk kunnen maken voor buurman Freddie in zijn onderbroek op een laptop.

Gift-economy

Nog een alternatief voor “fonds-werving”, dat dankzij de laagdrempeligheid van anonieme digitale betalingen goed uit de verf komt, is de gift-economy. Dit type economie – waarin geen sprake is van handel maar louter van vrijwillige bijdragen – vormt nu al een belangrijk deel van het bitcoin ecosysteem. Zo stellen programmeurs – die hun werk vrijwillig uitvoeren – donatie-adressen beschikbaar zodat gebruikers ze voor hun werk kunnen betalen: lead-developer Gavin Andresen leeft hier van. (Technisch gezien wordt hij betaald door de Bitcoin Foundation, en die draait op giften.) Maar ook andere programmeurs, webdevelopers en journalisten binnen de bitcoin-community vermelden vaak donatie-adressen, en halen daarmee soms (het equivalent van) duizenden euro’s op. Of ze kunnen er een fijne fles whisky mee kopen.

Doordat bitcoin het enorm makkelijk maakt om kleine bedragen over het internet te versturen, zou dit wellicht ook een ideaal verdienmodel kunnen zijn voor muzikanten, filmmakers en schrijvers. Creatieve geesten kunnen dankzij het web makkelijk een groot publiek bereiken, en door met een QR-code op het beeldscherm als een soort digitale hoed rond te gaan, zouden zij wellicht zat fooitjes kunnen ontvangen om van rond te komen. Als ware virtuele troubadoers van de 21ste eeuw.

Realiteit van de dag

Ondanks alle idealistische voorstellingen van een transparante economie die niet in de houdgreep ligt van een financiële sector, is de realiteit hier momenteel nog ver van verwijderd. Het bitcoin-ecosysteem is bijvoorbeeld nog erg afhankelijk van de mogelijkheid bitcoins om te kunnen wisselen naar dollars en andere valuta. Dat betekent dat de online wisselkantoren een verschrikkelijk belangrijke rol spelen. En hoewel bitcoin het prima mogelijk maakt, is hier van transparantie nauwelijks sprake.

Alhoewel hun relevantie gestaag afneemt, is het grootste en belangrijkste bitcoin-wisselkantoor nog altijd MtGox, een in Japan gevestigd bedrijf met Franse eigenaar. Vlak nadat de Amerikaanse overheid beslag heeft genomen op hun Dwolla-account (het wisselkantoor zou zich niet goed hebben ingeschreven bij de payment processor) bleek de Japanse bank van MtGox het volume aan transacties niet meer aan te kunnen – zij werken nog met faxmachine’s en papier.

Daarbij lijken veel banken sowieso weinig trek te hebben in de concurrentie van een digitaal alternatief. Het schijnt MtGox maar niet te willen lukken meer banken te vinden die tot samenwerking bereid zijn. Of in ieder geval is dat het verhaal. Hoewel het nog altijd mogelijk is bitcoins bij MtGox weg te halen, duurt het momenteel weken of zelfs maanden voordat euro’s op de eigen rekening verschijnen. Een deel van de bitcoin-community begint zich dan ook zorgen te maken. Heeft MtGox na de inbeslagname nog wel genoeg geld in kas? Of kunnen “rekeninghouders” straks fluiten naar hun centen? Vast staat in ieder geval dat er hier van transparantie nauwelijks sprake is. Met ruim honderd pagina’s is het een van de weinige threads van het bitcoin-forum die nog veel vaker wordt bezocht dan die over Cyprus. Hieronder de ontwikkeling van de prijs van 1 Bitcoin in de afgelopen 6 maanden. Klik op de afbeelding voor een grotere weergave.

Aaron van Wirdum (12ovDsag9a95NSwWhoNQKsdJu49bnHdgmc)