De nood is blijkbaar zo hoog dat men statistische ruis aangrijpt om victorie te kraaien. Vanaf de vroege herfst van 2013 wordt het einde van de recessie voorspeld. Klaas Knot liep als president van De Nederlandsche Bank voorop in deze goed-nieuws-parade. En wat blijkt: de Nederlandse economie is 0,1% gegroeid in het derde kwartaal van 2013. Dat de werkgelegenheid nog steeds afneemt en de schulden verder gestegen zijn, verdween naar de achtergrond in de euforie van het moment.
Onze economie draait op 4 cilinders. Deze cilinders betreffen de consumentenuitgaven, overheidsuitgaven, bedrijfsinvesteringen en het exportoverschot. Ten aanzien van het exportoverschot moet opgemerkt worden dat dit voor de betalingsbalans zeer belangrijk is, maar dat de netto impact op de binnenlandse economie relatief gering is. De Nederlandse export bedraagt weliswaar meer dan 80% van ons Bruto Binnenlands Product (BBP), maar daar staat een neutraliserende importcomponent tegenover, waardoor het exportoverschot slechts 7% van ons BBP bedraagt. Aardgasexport en wederuitvoer vanuit met name de Rotterdamse haven hebben overigens een niet onbelangrijke invloed op het Nederlandse exportcijfer en vertekenen de ogenschijnlijke kracht van onze maakindustrie.
Met circa 50% van ons BBP vormen de consumentenuitgaven veruit de grootste cilinder waar onze economie op draait, gevolgd door de overheidsuitgaven, terwijl de bedrijfsinvesteringen en het exportoverschot de rij sluiten. We kunnen de recessie daarom alleen definitief achter ons laten als één of meer van de genoemde cilinders blijvend een hoger toerental opzoekt. Is dit aannemelijk?
Depressieverschijnselen
Sinds 2008 is Nederland 3 keer in een recessie beland. Ondanks het feit dat dit een naoorlogs unicum is, stelt onze bestuurlijke elite zich niet de fundamentele vraag of dit recessiepatroon een symptoom is van iets ernstigers. Wat nu als de steeds terugkerende recessie het gevolg is van een heuse onderliggende depressie? Het begrip depressie verwijst in de economie naar een universele kracht die de economische activiteit telkens weer ‘naar beneden’ trekt.
Hoe wordt de economische activiteit gemeten en over welke kracht hebben we het dan? Allereerst de economische activiteit. Deze wordt gemeten in geldeenheden die binnen onze economie via de genoemde cilinders rondgepompt worden. Hoe staat het met deze cilinders? Met uitzondering van de kleine exportoverschotcilinder draaien de overige drie cilinders sinds 2008 op een blijvend lager toerental.
De overheid heeft sinds Rutte-I noodgedwongen de grootste lastenverzwarings- en bezuinigingsoperatie doorgevoerd uit de Nederlandse geschiedenis. Deze operatie vindt plaats onder een gesternte waarbij consumenten steeds minder te besteden hebben doordat de lonen al jaren structureel op koopkrachtverlies staan. Dit nog afgezien van een sterk oplopende werkloosheid en afnemende vermogensposities onder invloed van dalende huizenprijzen. Tja, en zonder finale consumentenvraag wordt er ook niet uitbundig geïnvesteerd. Het CPB verwacht dan ook dat de investeringen in 2013 met meer dan 10% dalen. Zo bezien vallen de BBP-cijfers nog alleszins mee.
Dan de fatale kracht die zo dominant is dat ze onze economie steeds weer in een recessie duwt sinds 2008. Per saldo stagneert de omvang van de Nederlandse economie vanaf 2008 rond 600 miljard euro. Bij een reële economische trendgroei van 2% per jaar zijn we, accumulatief, zo’n 200 miljard euro kwijtgeraakt, waarvan 62 miljard in 2013. De fatale kracht achter de steeds terugkerende recessie is de enige variabele die gedurende deze periode constant groeide als percentage van ons BBP: de publiek-private schuldenberg.
De schulden namen sinds 2008 met een kleine 50% van ons BBP toe en staan per ultimo 2013 op 425% van het BBP. Er is een uiterst verontrustende trendbreuk waarneembaar sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog. Vanaf 2008 genereert schuldgroei namelijk geen economische groei meer. Bij genoemde cijfers moet bedacht worden dat de veelbesproken staatsschuld ‘slechts’ 72% van het BBP bedraagt. De schulden van gezinnen zijn bijna twee keer zo hoog als die van de overheid en de schulden van banken zijn meer dan twee keer zo hoog. Bijkomend probleem is dat de Nederlandse cijfers een afspiegeling vormen van een mondiale schuldenklem.
Centrale banken, luchtbellen en inflatie
De centrale banken dromen van inflatie om de schuldenberg aan te kunnen vallen. Schulden worden dan als % van het BBP kleiner, omdat het BBP infleert. Probleem is dat dit niet lukt aan het einde van een super-schulden-cyclus die ontstaan is door schulden aan te gaan voor improductieve doeleinden, zoals (overheids)consumptie en de aankoop van onroerend goed. Dit soort schuldgedreven improductieve uitgaven kunnen de oorspronkelijke lening en de rente daarop namelijk niet terugverdienen.
Zolang door speculatie via nieuwe schulden de prijzen stijgen, gaat dit schuldenspel goed. De speculant, aandeelhouder of huizenbezitter kan dan immers uitstappen met “winst”. Hier is het piramide aspect duidelijk waarneembaar. Er komt echter een moment dat – ondanks een superlage rente – potentiële kopers van bijvoorbeeld een huis de koopprijs met hun inkomen niet meer kunnen financieren. Dan ontmoet de luchtbel de spreekwoordelijke speld en verdwijnt – vanwege de lagere prijzen – tegelijkertijd een deel van het onderpand dat op de bankbalans tegenover deze schulden stond.
Via een superlage rente en een overvloed aan nieuwe liquiditeit – quantitative easing – proberen centrale banken de piramide te stabiliseren en de recessie te bestrijden. Dit betekent in deze fase van de schuldencyclus slechts uitstel van executie. Er wordt met dit monetaire beleid echter wel een gevaarlijke nieuwe luchtbel opgeblazen in de obligatie- en aandelenmarkt.
Deze moeder van alle luchtbellen valt samen met een mondiale economie die definitief door zijn hoeven begint zakken, omdat de koopkracht van de middenklasse stelselmatig afkalft, wat tot vraaguitval leidt. Naast individuele schuldverplichtingen wordt deze koopkracht ook via lastenverhogingen en garantstellingen van de overheid steeds sneller de schuldenberg ingezogen. De burger gaat immers niet alleen gebukt onder zijn eigen schulden, maar draait door beleidskeuzes van de overheid als belastingbetaler ook op voor bankschulden en publieke schulden.
Hoe gaat dit verder?
De autonome krachten die sinds 2008 loskomen uit de nog steeds groeiende schuldposities steken naarmate de tijd verstrijkt steeds hardnekkiger de kop op en gaan niet meer weg. We beleven dan ook een banken- en schuldencrisis met alle kenmerken van een finale financiële depressie. Wat tot op heden een recessie wordt genoemd is zodoende slechts het symptoom van een hardnekkige dieperliggende depressie.
De opkomende economieën laten inmiddels eenzelfde schuldenbeeld zien. Europa heeft daar bovendien nog een europrobleem bovenop gecreëerd. Vroeg of laat zijn rigoureuze maatregelen op mondiaal niveau onontkoombaar. Historisch gezien komt goud dan in beeld. Een goed functionerend geldsysteem heeft namelijk een constante nodig zoals we die kennen uit de natuurkunde in de vorm van meters, secondes, kilo’s, liters et cetera. Bankiers en politici houden daar niet van.
Dit artikel over de recessie is geschreven door Rob van der Poel. Hij is auteur van de artikelen op de website Economie-Macht-Maatschappij.com. Aanbevelenswaardig is zijn laatste artikel over het Amerikaanse monetaire beleid.
Diepe buiging en zeer grote chapeau voor deze column….jammer dat onze regenten te verwaand zijn om tot inzicht te komen…
Een weinig bemoedigend artikel, maar een absolute waarheid. Eindelijk eens een econoom die onafhankelijk is. Geen Rabobank- of ING-econoom of een Klaas Knoth of een Dijstelbloem die vanuit hun positie niet onafhankelijk zijn. Deze “gezaghebbers” spreken vaak meevallende verwachtingen uit gebaseerd op economische rekenmodellen die te theoretisch zijn. Teveel wordt uitgegaan van bestaande modellen en er is geen onderzoek gedaan naar de fundamenten van deze modellen. De auteur van dit artikel, waarvan ik er veel heb gelezen op z’n eigen website, weet heel duidelijk uit te leggen wat er momenteel fundamenteel fout is in onze huidige schulden-economie.
Iemand met een normaal boerenverstand, dus niet onze politieke elite, snapt wel dat het opstapelen van schuld, zowel staatsschuld als privateschuld, uiteindelijk tot problemen gaat leiden als op bepaald moment de schuldgroei geen economische groei meer genereert. Dan zijn we over de top. Centrale banken en overheden proberen nog met onconventionele maatregelen te redden wat er te redden valt. De hoogste schuld, zowel mondiaal als in de westerse economieën, en daarbij de laagste rente is natuurlijk een ferm signaal dat we aan het eind van de schuldencyclus zijn beland. We staan daardoor op het punt dat we of nog meer ongebruikelijke maatregelen gaan krijgen, of dat op bepaald de marktwerking z’n werk gaat doen. Als in de financiële markten op bepaald moment het vertrouwen wegvalt dan zal het hard kunnen gaan. Waarschijnlijk volgen dan nog wat paniek-ingrepen van de autoriteiten met heftige reacties op de financiële markten met uiteindelijk een genadeloze afstraffing van de natuurlijke krachten binnen onze economie. Dat zijn de emotionele bewegingen veroorzaakt door menselijk handelen en vooral het menselijke falen in de eindfase van een schuldencyclus.
Als we goed om ons heen kijken zien we al bepaalde bewegingen. De grotere afstand tussen volk en regeringen. Het vertrouwen in de politiek zakt weg. Kijk naar de cynische blik van burgers naar de banken. Er heerst groot wantrouwen jegens het handelen van banken. Kijk naar de opkomst van alternatieve digitale betaalmogeljkheden met bitcoins en litecoins. Kijk naar de voorgestelde afschaffing van contant geld in Zweden. Een Amerikaanse grootbank is ook bezig met de ontwikkeling van een nieuw muntsysteem en er worden meer alternatieven bedacht. Allemaal signalen dat we op het eind balanceren van het fiat-geldsysteem.
Waar we uiteindelijk tegenaan gaan lopen is dat we nooit naadloos kunnen overschakelen naar welk alternatief dan ook. Er staan nu eenmaal enorme schulden uit die genoteerd staan op de balansen van banken en pensioenfondsen en andere beleggers. Nu ben ik geen econoom maar een bezorgde burger die zich afvraagt hoe een en ander moet gaan verlopen als het aankomt op het herwaarderen bij het overgaan naar welk nieuw betalingssysteem dan ook. Dat zal nooit zonder slag of stoot gaan, want bij herwaarderingen aan het eind van een schuldencyclus gaat het om afwaarderingen van uitstaande vorderingen die maar ten dele hun waarde kunnen behouden. Afschrijven dus! Dat is dan jammer van onze spaarcentjes en pensioenrechten. Gelukkig heet ik geen Piet Paniek.
“Gelukkig heet ik geen Piet Paniek.”
Nee maar wel Piet Pineut. Dus je bent ook gewoon ook de klos…..
Goed begrepen. De klos zijn we allemaal.
Goede reactie op een goede column, Piet Pineut. Een overgang naar een ander (geld)systeem zal inderdaad niet geruisloos zijn. Wat mij momenteel echter meer verontrust is dat de goegemeente het werkelijk geen moer interesseert wat er allemaal om ons heen gebeurt. En dan heb ik het over krankzinnige schulden, toenemende ongelijkheid, afnemende democratie, uithollende middenklasse… enfin, zo kan nog wel een tijdje doorgaan. Het lijkt wel alsof we allemaal verdoofd zijn door spullen en oppervlakkig entertainment. Naar mijn mening is er in eerste instantie een grote opdracht/uitdaging gelegen in een bewustwordingsproces. Het is namelijk geen ver van ons bed-show.
Helemaal mee eens
De verdeling van het fysieke goud tussen landen, om uiteindelijk een nieuw gedekt monetair stelsel in te kunnen voeren, is reeds enkele jaren gaande. Zodra er een zekere balans is tussen de verhoudingen van landen op het gebied van hoeveelheid goud, populatie, bbp, handelstekort/overschot etc… kan de knop om.
Maar niet voordat het Europees parlement is bestormd en de leugenachtige vuilspuiers zijn opgeknoopt:
http://m.youtube.com/watch?v=lgVsDAB4pqI&desktop_uri=%2Fwatch%3Fv%3DlgVsDAB4pqI
Dit zou wel eens waar kunnen zijn . Westers centrale banken die goud verkopen om hun Chinese en Russische collega´s de gelegenheid te geven om op gelijke hoogte te komen?
Dat betekent dat een kleine elite op wereldwijde schaal samenwerkt om miljarden mensen onder de knoet te houden. Een wereldwijd “1984”? Indien het zo is word je er gelukkig van dat er landen zijn als Iran …
Met een monetair stelsel volledig ontwricht verliezen ook de landen met veel goud. De risico’s van een implosie zijn te groot en niet in te schatten.
Dus wie weet verdelen ze de buit. En staan enkelen met open mond onder de ruif om de kruimels op te vangen, waaronder ikzelf.
Mooie reactie van je.
Maar wat probeer je onder de ruif op te vangen?
Zeer helder en duidelijke uiteenzetting van waar we nu staan.
De take away van dit artikel laat me vermoeden dat we van de ene luchtbel naar de tweede werken waarbij de impact op de maatschappij steeds groter wordt.
Ja….het is flink fout gegaan met schuldopbouw voor niet productieve toestanden. De grote ommekeer is gekomen met de huizenbubbel. Vele jaren leek dit een productieve investering omdat het elk jaar blijkbaar in waarde opliep zonder dat we iets voor moesten doen.
Nu zijn we geconfronteerd met de harde waarheid….ook een huis consumeer je en zonder onderhoud is de consumptie beperkt tot nog geen 40 jaar. Vele andere schulden van voornamelijk onze overheden en particulieren vallen in dezelfde groep. Schulden zijn eerder consumptief gedreven en minder productief. Het laatste hebben we echter nodig om het eerste te kunnen blijven betalen.
Nu we dit weten stelt zich de vraag hoe verder.
Mijn kijk is dat enkel doorgedreven inflatie (lees waardevermindering van de munt) enig soelaas kan bieden. Het andere alternatief, stijgende productie en dito inkomens, lijken me niet meer aan de orde, Zoals in het artikel beschreven zie je dat de verdere schuldopbouw de afgelopen 5 jaar niet vertaald wordt in stijgende economische activiteit.
Nu, wat houdt inflatie dan tegen?
Zoals we merken is er grote discussie omtrent de werkelijke inflatie maar ik denk te mogen stellen dat we onvoldoende inflatie hebben om de schulden te kunnen herfinancieren op dit moment. Er zijn verschillende redenen waarom inflatie (nog) niet de kop op steek maar 1 belangrijke (en dat lees je bijna nergens) is dat het ‘ slimme’ geld eerst een alternatief moet hebben om uit de valuta te stappen. Want 1 ding is mi toch wel zeer duidelijk, Banken gaan ons niet compenseren met hoge rente’s voor de toekomstige waardevermindering van ons geld.
Dus mi de rotatie van geld naar iets anders moet eerst door het slimme geld uitgevoerd zijn voordat werkelijke de inflatiekraan wordt opengedraaid.
Nu, de huidige (dikwijls naïeve en slecht geïnformeerde spaarder) mensen zetten steeds meer geld op zij getuige de steeds oplopende spaartegoeden gedreven door onzekerheid en ook door de gewoonte dat sparen goed is.
.
Ik wil dit laatste (sparen dus) zeker niet ontkennen maar de hamvraag is waarin dan wel?
Simpel gezegd is een waardevolle investering een ‘ investering’ dat zijn waarde (lees koopkracht|) behoudt op (zeer) lange termijn (en ja er zijn ups en downs), confiscatie/be-tax-ing door overheden beperkt is en bij voorkeur dat je eea kunt verhandelen op een wereldmarkt.
Goud (en andere commodities) voldoen aan al deze voorwaarden maar er zijn natuurlijk nog andere alternatieven zoals aandelen van bedrijven die internationaal actief zijn.
Ander alternatief voor sparen is je geld laten renderen in een productieve activiteit. Als dit werkt voor schulden moet dit natuurlijk ook werken voor spaargelden.
En op http://xandernieuws.punt.nl/content/2013/12/14-experts-2014-wordt-ongekend-financieel-en-economisch-rampjaar lees ik het volgende:
“14 experts: 2014 wordt ongekend financieel en economisch rampjaar
Xander 15-12-2013 16:03- in Economie, EU, VS
‘De rest van dit decennium beleven we de grootste financiële rampspoed uit de geschiedenis’ – ‘Amerikaanse regering bereidt instorting van de samenleving voor’
Een aantal van de bekendste experts en insiders waarschuwen dat 2014 een financieel en economisch rampjaar dreigt te worden, waarbij de crisis in 2008 slechts een ‘hobbeltje’ in de weg zal zijn. Ze weten waar ze over praten, want enkelen van hen voorspelden al jaren van tevoren het instorten van de Amerikaanse subprime markt en daarmee het begin van de nog altijd voortdurende wereldwijde crisis. Lees wat inmiddels wereldwijd bekende namen zoals Harry Dent, Marc Faber, Gerald Celente, Mike Maloney en Jim Rogers over 2014 en daarna te zeggen hebben.”
Laat die grote klap maar komen, zijn we ook gelijk van dit kabinet en de bezuinigingen af. Want na de Grote Klap komt er een ander financieel systeem!
Ik denk dat je wel kunt stellen dat Rutte over zo ongeveer ALLES liegt:
http://www.nrc.nl/nieuws/2013/12/16/rutte-steunt-toch-bindende-afspraken-over-macht-naar-brussel/
Al 500 jaar is bekend dat politici het niet zo nauw nemen met de waarheid. Maar Rutte slaat werkelijk alles. Heeft die man ooit iets gezegd dat WAAR bleek te zijn?
Laatst stond ie voor de camera zonder stotteren te vertellen dat de taak van een (Euro-)parlementarier niet is om te stemmen in het Europarlement. Daarbij knipperde hij niet eens met zn ogen.
Een zeer helder schrijven en uiteenzetting van wat er gaande is. De conclusie van deze columnist wordt wereldwijd steeds breder gedragen, een reset zal er komen. Moeilijk voor de leek om te begrijpen hoe dit zal gaan, voorheen was naar mijn idee een reset meer een nationale aangelegenheid. Met de hedendaagse wereldeconomie, de grote grensoverschrijdende belangen, zal een reset er dan ook heel anders uit gaan zien dan voorheen. En om even dicht bij huis te blijven, de hypotheek aflossen met spaargeld of beter niet?
Ondertussen in brussel…
http://langleveeuropa.nl/2013/12/eurotop-19-20-dec-bindende-contracten-over-subsidieren-van-ontslagen/
En hoe denk je hier over? Snel einde aan westerse economieën:
http://www.nachthemel.nl/index.php/26-werk-inkomen/148-monopoly-waarschuwt-voor-snel-einde-van-westerse-economieen
Nooit kunnen begrijpen dat banken in de problemen konden komen.
Ongeveer 95% van het uitstaande krediet is in de markt gezet als hypotheek of ander credit. Het nodige geld werd door de banken uit het niets gecreëerd….dus voor nul, nul% rente en uitgeleend voor 3-10%. In principe geen enkel risico, ook als er niet terugbetaald wordt. Immers geld wat niets kost, uit de pc gecreëerd, kan geen problemen geven.
Lekker makkelijk allemaal…..geen inkoop, alleen verkoop…..uitzending van Radar tros.
Hoe zijn banken in de problemen gekomen?
Hallo Man,
EN….., wat wilt u hier zelf nog over melden?
Of laat u het liever over aan anderen?