Banken in de eurozone zagen in totaal meer dan 20 miljard euro van hun balans verdwijnen sinds de introductie van het negatieve rentetarief van de Europese Centrale Bank (ECB) bijna vijf jaar geleden. Dat blijkt uit onderzoek van Deposit Solutions, het toonaangevende platform voor spaardeposito’s. Het onderzoek – dat de impact van dit beleid op banken in de eurozone aan het licht brengt – toont ook aan dat de banken alleen al in 2018 7,5 miljard euro betaalden aan overtollige deposito’s. Dit betekent dat het beleid hen elke dag 21 miljoen euro kost.
Last niet evenredig verdeeld
Voor het onderzoek werden data van de ECB geanalyseerd. Een van de resultaten is dat de last van het negatieve rentetarief in geen geval evenredig verdeeld wordt onder banken in Europa. Nederlandse, Duitse en Franse banken worden het zwaarst getroffen: zij dragen 69 procent van alle eurozone-kosten. Sinds 2016 hebben Nederlandse banken 2,2 miljard euro betaald aan de ECB vanwege hun overmatige liquiditeit. Dit is het op twee na hoogste bedrag in de eurozone, net achter Duitsland en Frankrijk. Duitse banken betalen 33 procent van de kosten, Franse 24 procent en Nederlandse 12,6 procent (in de periode 2016-2018). De Zuid-Europese landen worden het minst negatief beïnvloed: Spanje, Portugal en Italië betalen samen net iets meer dan 10 procent van de totale kosten.
Invloed op bankwinsten
Deze kosten hebben ook een aanzienlijke impact op de winstgevendheid van de banken in de eurozone. Vorig jaar stonden de kosten gelijk aan een daling van 4 procent in winst. Dit houdt in dat de eurozone-banken in 2018 7,5 miljard euro aan depositokosten betaalden, vergeleken met een winst van 176 miljard euro (pre-tax- en pre-deposito-kosten). Van de grootste economieën in de eurozone staat Nederland in de top 3 van landen die de zwaarste last dragen. Nederlandse banken verliezen 4,4 procent van de winst als gevolg van de kosten. Over het geheel gezien had het negatieve rentetarief de grootste impact op banken in Finland (-14,1 procent) en Cyprus (-13,9 procent).
Kwetsbare bedrijfsmodellen
Aangezien de kosten een behoorlijk deel van de totale winst opslokken, moeten banken op zoek naar een manier om de impact te verkleinen. De mate waarin een bank wordt belast door negatieve rentetarieven hangt echter niet af van het aantal deposito’s, maar van de mogelijkheden om deze te beheren.
Open banking de oplossing?
Dr. Tim Sievers, CEO en oprichter van Deposit Solutions: “Banken die zich gedragen als gesloten winkels hebben maar weinig mogelijkheden om de effecten van de negatieve rentetarieven op hun winst te verzachten. Ze kunnen natuurlijk de kosten voor een rekening omhoog gooien of helemaal afstand doen van klantdeposito’s. Maar met beide maatregelen leg je het probleem bij de consument neer. In plaats daarvan zouden banken zichzelf moeten neerzetten als platforms en hun klanten een keuze aan depositoproducten bieden van andere banken via hun bestaande rekening, terwijl ze de bestaande klantrelatie behouden. Als je open banking onderdeel maakt van je bedrijfsstrategie kun je producten van derde partijen gebruiken om meer uit je eigen klanten te halen én nieuwe klanten voor je te winnen. Voor veel banken is het vooruitzicht dat ze tegelijkertijd de last van het negatieve tarief kunnen verlichten een pluspunt. In plaats van geld bij de ECB neer te zetten tegen behoorlijke kosten, kunnen ze het op een klantvriendelijke én balansvriendelijke manier naar andere instellingen overhevelen.”
Betalingen gaan jaar op jaar omhoog
De analyse door Deposit Solutions laat ook zien dat de last van het negatieve tarief op banken jaar op jaar toeneemt. Het aantal jaarlijkse rentebetalingen door Duitse banken is in de afgelopen drie jaar bijna verdubbeld. En ook in Frankrijk, Nederland en Luxemburg gingen de betalingen jaar op jaar omhoog. In het bijzonder zijn de effecten van de rap toenemende kosten op Spaanse banken extreem: in 2016 droegen ze ongeveer 125 miljoen euro af aan de ECB, in 2018 was dat met ongeveer 400 miljoen al meer dan drie keer dat bedrag.
Sievers: “Van minder loyaliteit van klanten en de complexiteit van het beheren van deposito-overschotten tot de hoge drempels die sommige banken ervaren om meer retaildeposito’s te verzamelen – bijna alle problemen die ons ter ore komen naar aanleiding van gesprekken met banken wijzen in de richting van een probleem in de infrastructuur. Daarom moeten banken open banking hanteren als de nieuwe standaard.”
Dat banken over het algemeen de weg wel weten bij het ‘verzachten van hun pijn’ blijkt o.a. wel uit de ontwikkeling van transaktiekosten en tarieven van betaalpakketten, zonder een veretering van de dienstverlening.
“Veel Nederlanders snappen niet dat zij steeds meer moeten betalen, terwijl de bank in hun ogen steeds minder levert,” aldus de Consumentenbond.
Net als de elektriciteits-, gas- en drinkwatervoorziening is ook het geldverkeer een nutsvoorziening. De banken staan ten dienste van de samenleving en behoren het betaalverkeer en alle financiële transacties die daarmee verband houden, zoals kredietverlening en inlenen van spaargelden, naar behoren te vervullen. Dat betekent dat de samenleving zonder enig risico moet kunnen vertrouwen op een stabiele serviceverlening. Toen de banken van de kredietverlening hun verdienmodel gingen maken door ongelimiteerd bedragen op hun balansen bij te schrijven als uitstaande leningen is het gesodemieter begonnen. Steeds meer banken hebben oninbare vorderingen op hun balansen staan. Mijn hypotheek is een vordering op de balans bij de bank. Synchroon met het dalen van de rente is de kredietverlening nog meer toegenomen. Logisch, geld lenen kost geen drol. Daardoor durven veel bedrijven het aan te investeren in nutteloze en onrendabele projecten. En niet alleen bedrijven, maar vooral particulieren lenen voornamelijk voor consumptieve doeleinden. Ook de hypothecaire lening is consumptief, ondanks dat misschien een woning meer waard wordt. Werkt natuurlijk hetzelfde als aandelen kopen met geleend geld. Je loopt risico als de waardes dalen bij een recessie.
Het verdienmodel van de banken is mede door hun ongelimiteerde kredietuitgifte sterk onderhevig aan risico’s. En door de aanhoudende rentedaling komt hun verdienmodel nog meer onder druk te staan doordat spaarders die ooit rente kregen als vergoeding voor het uitlenen van hun spaargeld een andere weg zoeken. Steeds meer rekeninghouders zien in dat ze interen op hun saldo in plaats van dat het oprent. Een langzame bankrun zou wel eens kunnen versnellen als het vertrouwen van spaarders nog verder wordt ondermijnd doordat bijvoorbeeld een grote bank als Deutsche Bank gaat wankelen en de grootste reddingsoperatie op gang brengt sinds mensenheugenis. Toevallig(?) ging het aandeel DB vandaag weer 3,3 procent onderuit. Leuk om te volgen, misschien ontwikkelt zich een spannende thriller.
Voor hoeveel 100 miljard heeft de ECB in het financiele systeem gepompt? Om banken te redden? Slechte obligaties op te kopen, Spookbanken op te kopen? En schimmige aandelen. Dan is 20 miljard een koopje.