Waarom is economische groei zo populair?

Het wereldwijde koor van economische geleerden draait allemaal om het magische woord ‘Groei’. Maar waarom is dat zo? Wat maakt deze enkele parameter nu zo speciaal en geliefd?

Een duidelijk signaal

De laatste paar jaar heeft het financiële systeem  een duidelijk signaal afgegeven aan de wereld, toen de prijzen van alle natuurlijke grondstoffen stegen tot niveaus die we voordien nog niet gezien hebben. En als de prijzen zo hoog zijn dan is er een probleem met het aanbod, zo leren ons de economie boeken. Omdat de meeste grondstoffen die we gebruiken niet te hergebruiken zijn, zoals bijv. ruwe olie, ligt het voor de hand te veronderstellen dat we hierbij een schaarste- en/of uitputtingsprobleem aan de hand hebben. Maar toch is het en blijft het de reactie van de leiders, beslissingsmakers en allerlei economische geleerden, om deze fysieke basis van het economisch systeem te negeren en daarentegen economische groei te promoten alsof dat de oplossing is voor al onze problemen. En …. hoe meer groei hoe beter. Maar als schaarste of uitputting het werkelijke probleem is, dan is het ook meteen duidelijk dat groei dit alleen maar erger kan maken. Dus waarom zijn onze leiders zo gefixeerd op groei? Zien zij niet in dat ze hier een enorme misser begaan? Zijn ze werkelijk zo kortzichtig?

Toch niet zo eenvoudig

Maar zoals gewoonlijk liggen de zaken niet zo eenvoudig als het lijkt. Eén van de meest gemaakte fouten die we in ons leven kunnen maken, is aan te nemen dat degenen die het niet eens met zijn met onze ideeën, per definitie dom zijn.

Maar er is ook een regel die zegt dat voor alles wat bestaat een reden aanwezig is. Dus zou er een reden moeten zijn waarom groei wordt aangeprezen als de universele oplossing voor alle problemen. En, als we iets dieper op de zaken ingaan, kunnen we die reden ook vinden in het feit dat de meerheid van het volk inclusief haar leiders, winst op de korte termijn verkiezen boven die van de lange termijn. Dit geldt zeker voor de westerse wereld, de bakermat van ons huidige financiële systeem.

Groeimodellen

Als aanname hiervoor gaan we uit van het feit dat de wereldeconomie een immens verweven complex geheel is van natuurlijke hulpbronnen die hierin gebruikt worden. En de belangrijkste hulpbronnen in deze zijn voornamelijk de niet hernieuwbare fossiele brandstoffen die gebruikt worden om het gehele systeem aan te drijven en in stand te houden. En er bestaan goede modellen die deze processen beschrijven, waarvan de eersten teruggaan naar de 70’er jaren, zoals ‘The limits to Growth’ studie. En al in 1972 lieten deze modellen zien dat de geleidelijke uitputting van high-grade erts (slechts één onderdeel uit deze studie) en de toename van de hardnekkig daarmee gepaard gaande aanhoudende vervuiling de reden zou zijn dat de economische groei zou stoppen en afnemen. Frappant was dat dit verwacht werd voor de eerste decades van de 21^e eeuw. Latere gelijksoortige studies hebben min of meer dezelfde uitkomsten gegeven en de huidige crisis lijkt deze voorspellingen te bevestigen.

Kortom wat deze studies ons hebben verteld is dat schaarste resp. uitputting en vervuiling aan de basis staan van de problemen die we nu hebben, maar ze zeggen ons weinig over de financiële beroering in de wereld die we zien.

Deze modellen zijn niet geprogrammeerd voor een andere hulpbron zoals ‘geld’ en dus doen zij ook geen poging om deze crisis te laten beschrijven hoe zij de verschillende regio’s in de wereld en verschillende sociale structuren beïnvloeden. Gegeven de aard van het probleem zou dat de enig mogelijke keuze zijn om zo’n model hanteerbaar te maken, maar tegelijkertijd is dit ook een grens. Deze modellen kunnen ons bijv. onmogelijk vertellen hoe beleidsmakers zouden moeten handelen om het bankroet van gehele naties te voorkomen. Maar ze kunnen wel behulpzaam zijn bij het begrijpen van de context waarin de krachten, die hier aan het werk zijn, het systeem beïnvloeden. Het feit dat de wereldeconomie complex is betekent nog niet dat het geen wetten of vaststaande regels volgt. In tegendeel, het is juist door die wetten en regels dat we inzicht kunnen verwerven in wat er gebeurt en hoe we op de gevolgen van dat systeem zouden kunnen reageren.

Efficiency en geldelijk gewin op korte termijn

Er zijn goede redenen om aan te nemen dat in een economie grondstoffen op de snelst mogelijke en de meest efficiënte manier verbruikt zullen worden. Dus zal het industriële systeem proberen eerst die grondstoffen te exploiteren die de meeste opbrengst genereren. Voor energie gerelateerde producerende grondstoffen, zoals olie, kan de opbrengst ook gemeten worden in de energie die geïnvesteerd moet worden om die te winnen, ook wel de ‘Energy Return on Energy Invested’ (EROEI). Maar helaas, de beslissingen binnen het systeem worden niet genomen op basis van deze energiebalans, maar op basis van geldelijk gewin.

En op het eerste gezicht lijken deze twee modellen met elkaar samen te vallen, maar dit is slechts schijn. Want wat er gebeurt als niet-herwinbare grondstoffen worden verbruikt, is dat de EROI van wat er overblijft afneemt, ofwel de winsten dalen. De economie krimpt terwijl het systeem zich concentreert op die contreien waar het op de meest efficiënte wijze kan worden ingezet, waarbij het de hoogst mogelijke winst oplevert. Iets dat gewoonlijk gerelateerd wordt aan de ‘economy of scale’.

In de praktijk echter zal de krimp van de economie niet overal ter wereld hetzelfde zijn. Op onderdelen in het systeem, zowel op geografisch als op sociaal gebied, is het niet mogelijk overal met voldoende efficiency te produceren.  Dat zal voor die gebieden leiden tot uitsluiting aan de grondstoffenstroom, krimp van de economie en uiteindelijk het verdwijnen van industrie naar andere regio, waar goedkoper geproduceerd kan worden.

De rol van geld

Maar wat is dan de rol van het financiële systeem, ofwel geld? Geld is geen natuurlijke grondstof. Maar het heeft echter wel een fundamenteel grote rol in het systeem als aanjager. Wat het economische systeem betreft verandert geld de beschikbare hoeveelheid energie of andere grondstoffen niet. Maar wel kan het de stroom beïnvloeden waardoor deze naar gebieden gaat waar deze het snelst en meest efficiënt ingezet kan worden op basis van gewin op korte termijn. Deze toewijzing van die stroom brengt daar meer geld op en daarom spreken we van een positieve feedback. Maar uitputting resp. schaarste kan het niet vermijden, maar het kan wel tijdelijk gemaskeerd worden, gewoonlijk ten koste van meer vervuiling. Dit effect kan zich dan uitbreiden naar andere regio als de uitputting van niet-hernieuwbare grondstoffen voortduurt en de kosten van de vervuiling toenemen. Die vervuiling heeft natuurlijk niet alleen te maken met echte vervuiling zoals bij de producerende industrie, maar ook door vervuiling in het financiële systeem d.m.v. subsidies, (import)heffingen, die resulteren in misallocatie van gelden.

Wetten en regels

Tegen deze wetten of regels is het moeilijk vechten, maar we zouden in ieder geval enige van de meest onplezierige effecten tegen kunnen gaan door terug te komen op onze pogingen van roofbouw op deze natuurlijke hulpbronnen. En juist dit punt heeft d.m.v. van de publicatie ‘Limits to Growth’ veel aandacht gekregen, maar we hadden dit natuurlijk ook gewoon kunnen beredeneren. Om ineenstorting van het totale systeem te vermijden of tenminste de gevolgen daarvan te verzachten is het nodig groei te af te remmen en zo mogelijk te stoppen en veel aandacht te besteden aan het ontwikkelen van hernieuwbare hulpbronnen.

Maar het probleem bij het in toom houden van groei is, dat het ons niet voorziet van de verwachte grote winsten en dat de hernieuwbare hulpbronnen op dit moment nog steeds niet die winsten genereren zoals we die gewend zijn bij de overgebleven fossiele hulpbronnen. Dus werkt het systeem tegen deze nieuwe ontwikkelingen in en blijft doorgaan met het najagen van winst op korte termijn, waarbij het financiële deel van het systeem de weg effent. Dit houdt dus in dat we niet-hernieuwbare hulpbronnen blijven inzetten, zelfs als het ten koste zou gaan van het systeem zelf, waarbij het totale systeem zichzelf opblaast. Het huidige systeem van richting te doen veranderen, kan alleen bereikt worden door één of andere centrale macht, maar deze is complex, kostbaar en niet populair bij zowel de mensen als hun leiders. Geen wonder dat onze leiders niet enthousiast te krijgen zijn voor deze strategie.

Andere optie

Maar laten we ook eens kijken naar de andere mogelijke optie voor onze leiders en die is ‘groei stimulatie’. Wat betekent dat nou eigenlijk? Over het algemeen lijkt het te betekenen dat belastingen en heffingen aangewend worden om financiële middelen over te hevelen naar het industriële complex. Als er meer geld beschikbaar is kan de industrie zich veroorloven hogere prijzen voor natuurlijke grondstoffen te betalen. En als gevolg daarvan kan deze tak van extraherende grondstoffenindustrie, waaronder ook olie, zijn winsten handhaven en deze misschien zelfs wel opvoeren. Daardoor blijft het interessant hiermee door te gaan, zelfs al komt het uit steeds kostbaarder operaties om deze grondstoffen te winnen.

Politiek

Maar zoals gezegd, geld is geen fysieke entiteit. En in dit geval is het alleen maar een aanjager van menselijke en natuurlijke grondstofbronnen om dit extraherende systeem in stand te houden. Dat gaat dan ten koste van allerlei subsystemen zoals sociale zekerheid, zorg, educatie etc. Dat is geen pijnloos proces en het kan bij het publiek de indruk wekken dat aan een oplossing van de problemen gewerkt wordt. Het kan zelfs de economische indicatoren verbeteren en de stroom van aangewende middelen net groot genoeg houden om een totale ineenstorting van systeem te vermijden of tijdelijk buiten de deur te houden. Maar wat echt aantrekkelijk maakt om groei te stimuleren is dat het de gemakkelijkste oplossing is. Het dwingt het systeem in die richting te gaan waarin het wil gaan. En dat systeem is er nou eenmaal op gericht om de natuurlijke bronnen zo snel mogelijk te exploiteren en deze strategie geeft het voldoende financiële middelen om precies dat te bewerkstelligen. Onze politieke leiders mogen dan misschien niet precies weten wat ze aan het doen zijn, maar ze zijn zeker niet dom en zullen niet tegen de stroom in gaan roeien.

Het blijvende probleem

Het grote probleem dat echter overeind blijft staan is dat de strategie van het stimuleren van groei alleen maar tijd wint en dat tegen hoge kosten. Er is niets dat regeringen of de financiële industrie kan doen tegen de harde waarheid van het huidige wereldsysteem. En die waarheid is dat de natuurlijke bronnen steeds verder uitgeput worden en daarbij steeds meer vervuiling veroorzaken. Alles wat ze kunnen doen en ook doen is het van hot naar her slepen van industrieën en financiële middelen, maar dat verandert deze harde waarheid niet.

Conclusie

Dus het stimuleren van economische groei is niets meer dan een oplossing voor de korte termijn en zal het probleem alleen maar verergeren op de lange termijn. Het kan de onvermijdelijke ineenstorting voorlopig uitstellen, maar dat gaat dan ten koste van een meer abrupte val zoals die zo vaak al omschreven wordt als ‘het over de klif vallen’. Het enige dat groeit is de hoogte van de klif zelf. En helaas, ziet het er naar uit dat we nog steeds die kant opgaan.

Bron: bewerkt naar Ugo Bardi