Werk in de platformeconomie

‘Uber voor alles. Hoe de on demand-economie ons leven beïnvloedt’ titelt het recentste boek van freelance journalist Rens Lieman (1988). De on demand-economie wordt ook wel platformeconomie genoemd. Dat digitaal platform is dan de marktplaats waar gebruikers en aanbieders elkaar vinden. Denk aan Uber voor taxichauffeurs, Deliveroo voor fietskoeriers die maaltijden bezorgen. Helpling voor schoonmakers en poetsdames. De auteur werkte een jaar lang voor alle drie. Als investigative journalist, incognito a.h.w. De hoofdrolspelers ook van de business, en die is booming. Maar er blijken nogal wat minder fraaie kantjes aan de ‘vrijheid van de zzp’er’ te zitten…

Echte vrijheid of slaaf van een algoritme?

Dat vraagt onder meer Nu.nl zich af. Via de onderscheiden apps krijgen werknemers, nu onder het zzp’er statuut, opdrachten binnen. Geen klus is geen verdiensten. Je wordt immers per afgewerkte opdracht betaald. Maar dat komt niet zo vaak voor. Wel integendeel, de app stuurt je leven als je niet oppast. Je wordt zelfs gestuurd, ‘aangemoedigd’ om méér te werken. Op drukke tijdstippen bijvoorbeeld. Maar dan kan het gebeuren dat er al zoveel koeriers op de baan zijn. En zit jij toch zonder werk. Dat wordt dan afwachten tot… Tot de ingebouwde algoritme je meldt dat je dringend elders gewenst wordt. Ons lijkt het een jachtig en onzeker werk. Omdat je nooit van tevoren weet hoeveel je gaat verdienen. Of wanneer dat werk aanvangt en stopt.

Mensen zijn geen robots

“(Het is) zo makkelijk (…) om via die apps eten te bestellen dat we bijna zouden vergeten dat de schakels in deze bestelketting, namelijk de bezorgers, gewoon mensen en geen razendsnelle robots zijn.” In de VS waar de auteur in 2016 woonde, ontstond reeds de kritiek op onder meer de werkomstandigheden. In Nederland is die pas in 2018 opgekomen.

Psychologische trucjes

De schrijver: “(…) ik was heel verbaasd over de manier waarop die apps op een hele geraffineerde manier je gedrag sturen. Hiervoor worden allerlei psychologische trucjes gebruikt.” Zo krijgen Uber chauffeurs vlak voor het einde van hun dienst nog de stimulans van ‘nog ééntje’ bij te doen. Net als in de reclame en de marketingwereld de consument gestuurd wordt, vaak zonder het te beseffen. Netflix doet dat bijvoorbeeld om de kijker vast te houden. Vlak na een aflevering al meteen met het vervolg starten. Wie kan eraan weerstaan? Maar dat betreft dan nog ontspanning Terwijl het zeker in de platformeconomie gaat om inspanning. “(…) Uber geeft soms omzetgaranties als een chauffeur een heel tijdvak beschikbaar is”, zegt Lieman. Let daarbij op want je werkt onder zelfstandig statuut. Hoe meer je werkt hoe meer je verdient, uiteraard. Maar mag het ten koste van àlles gaan…?

Schijnzelfstandigheid?

In de praktijk zouden zzp’ers in de platformeconomie in het algemeen, precies dezelfde arbeid verrichten als onder werknemersstatuut. Maar nu dus zonder CAO. Zonder werkzekerheid. Zonder je eigen uren echt op voorhand te kennen en voor een onbekend loon. Volgens de grootste vakbond van ons land, de FNV, is hier dus sprake van schijnzelfstandigheid. Dus spande zij een rechtszaak in, alvast tegen Deliveroo.

Economie met een prijskaartje?

“Nu liggen alle risico’s bij ziekte en werkongevallen, zoals een val met de fiets, bij de schijnzelfstandigen. Bovendien bouwen ze geen pensioen op, en zijn er nul opleidings- en carrièrekansen.” Aldus José Kager van de FNV. Wat meteen tegengesproken wordt door de gedaagde. Volgens Deliveroo zijn net alle fietsers gratis verzekerd tegen aansprakelijkheid en ongevallen. Iemand zit hier te jokken dus. Op 15 januari 2019 doet een rechter uitspraak. Die zal erg belangrijk zijn voor niet alleen Deliveroo. Maar vast een precedent scheppen voor gans de sector.

Iedereen zzp’er straks?

ING voorspelt dat deze on demand-economie binnen tien jaar 20 tot 70 procent van de ‘flexeconomie’ zal beslaan. Is dat goed of slecht? Uber en alle andere ‘ubers’ groot en klein, zijn dat dan te mijden bedrijven om voor te werken? De vraag werd gesteld aan genoemde schrijver/journalist. Die tenslotte aan den lijve alles heeft ondervonden en meegemaakt. Rens Lieman noemt het een rotvraag. Omdat het niet zwart-wit is. Positief is dat al die apps ons het leven makkelijker maken, zegt hij. “De kwaliteit van het taxivervoer in Amsterdam is door Uber enorm verbeterd. En in principe is het natuurlijk fantastisch dat iedereen die in het bezit is van een smartphone in de on-demand economie geld kan verdienen.” Maar: “We moeten er alleen wel voor zorgen dat we deze bedrijven in goede banen leiden en dat de rechten van de werknemers worden gerespecteerd.”

The good, the bad and the ugly

KPNG bracht einde 2018 nog een rapport over de sector uit. Titel: ‘Unlocking the value of the platform economy – mastering the good, the bad and the ugly’. Daaruit blijkt onder meer dan van de mega platformen ongeveer slechts 2 procent Europees is. 25 Procent is in Aziatische handen en de resterende meerderheid is Amerikaans. Deze laatste zou dan staan voor ’the ugly’, het lelijke. Bad betekent bijvoorbeeld een monopoliepositie bezitten. Good is bijvoorbeeld een verhoging van de efficiëntie van het ecosysteem. En de mogelijkheid bieden van een flexibel complementair inkomen. Het volledige rapport kun u hier downloaden trouwens. Aan het verschijnsel platformeconomie is zelfs deze ganse site gewijd.